Przez wiele lat dziedziczenie gospodarstwa rolnego było regulowane odrębnym zbiorem praw, który zawierał szereg ograniczeń mających na celu zapewnienie, że ziemia nie będzie zbyt łatwo przekazywana cudzoziemcom. Przepisy regulujące dziedziczenie w gospodarstwie rolnym ulegały licznym modyfikacjom. Konieczne jest zatem ustalenie, jakie przepisy obowiązywały w chwili śmierci spadkodawcy, zwłaszcza jeśli zmarł on dawno temu. W związku z tym faktyczne określenie osób dziedziczących gospodarstwo rolne bywa niezwykle żmudne, czasochłonne, problematyczne i trudne, dlatego warto zwrócić się o pomoc wyspecjalizowanych w tym zagadnieniu adwokatów, których znajdziecie Państwo w naszej Kancelarii Prawnej Res Cogitans.
Nie każdy może odziedziczyć gospodarstwo rolne
Zgodnie z obowiązującym prawem, istnieją tylko dwa sposoby, aby zostać prawnie powołanym do spadku:
- Poprzez posiadanie ważnego testamentu, który to stwierdza, lub
- Poprzez ustawę Kodeks cywilny – jeśli nie było testamentu, został on uznany za nieważny lub nie obejmuje całości spadku.
Ogólnie rzecz biorąc, najlepszym sposobem na przekazanie komuś nieruchomości rolnej jest opcja nr 1 – testament, gdyż w takiej sytuacji spadkobierca nie musi przechodzić przez żadne dodatkowe formalności.
W przypadku „standardowego” dziedziczenia (opcja 2), co do zasady, prawo (Kodeks Cywilny) ustanawia kluczowe i stosunkowo nieskomplikowane zasady dziedziczenia majątku po zmarłym spadkodawcy. Szczegółowo wskazano je w poprzednim wpisie opisującym grupy spadkobierców i porządek dziedziczenia ustawowego. Jednak w przypadku dziedziczenia gospodarstwa rolnego jest pewna „uwaga” – przedstawiciele którejkolwiek z tych grup winni spełniać określone prawem „dodatkowe” warunki, aby zostać spadkobiercami gospodarstwa rolnego. W niektórych szczególnych przypadkach dodatkowe warunki mogą nie być konieczne. O tym szerzej piszemy w dalszej części artykułu.
Kto może odziedziczyć gospodarstwo rolne? Jakie warunki muszą zostać spełnione przy dziedziczeniu gospodarstwa rolnego?
Ze względu na szczególne okoliczności związane z tego rodzaju dziedziczonym majątkiem, dziedziczenie gospodarstwa rolnego bywa zawiłe. W związku z tym może się zdarzyć, że niektórzy spadkobiercy otrzymają część spadku na zasadach ogólnych (nie spełniający dodatkowych warunków), a inni odziedziczą tylko gospodarstwo rolne (spełniający warunki). Jednocześnie obecne przepisy dopuszczają możliwość, że wszyscy spadkobiercy odziedziczą na równych zasadach gospodarstwo rolne i pozostałą część majątku spadkodawcy. W jaki sposób jest to możliwe? W pierwszej kolejności sprawdza się, czy istnieją spadkobiercy, którzy spełniają przynajmniej jedną z poniższych przesłanek:
- stale pracują bezpośrednio przy produkcji rolnej
- mają przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej
- są małoletni lub pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół
- są niezdolni trwale do pracy.
Każdorazowo konkretny podział zależy od indywidualnej sytuacji, dlatego zalecamy skorzystanie z pomocy specjalistów z zakresu prawa. Przykładowe przypadki – scenariusze:
- żadne z zstępnych nie spełnia warunków, lecz ich rodzeństwo je spełnia – wtenczas kwalifikują się oni do podziału
- żadne z zstępnych nie spełnia warunków, a ich rodzeństwo także się do nich nie kwalifikuje – w takim przypadku mogą dziedziczyć małoletnie dzieci zstępnych (małoletni = spełniony warunek)
- nikt nie spełnia warunków, w tym także nie ma małoletnich dzieci zstępnych – dochodzi do podziału na zasadach ogólnych
W związku z tym widać, że dziedziczenie gospodarstwa może być dość skomplikowane. Może zaistnieć sytuacja, w której nie będzie go dziedziczył jeden z najbliższych krewnych, lecz dalsi krewni – gdy spełnią kryteria ustalone w ustawie. Kluczowe jest też uwzględnienie rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie tego, jakie przygotowanie zawodowe jest dopuszczalne do prowadzenia produkcji rolnej przy ustalaniu kto ma kwalifikacje do dziedziczenia gospodarstwa rolnego.
Przygotowanie zawodowe w sprawie warunków dziedziczenia gospodarstwa rolnego
Spełnienie któregoś z poniższych kryteriów, to z mocy prawa uznaje się, że spadkobierca posiada przygotowanie zawodowe w zakresie produkcji rolnej uprawniające go do dziedziczenia gospodarstwa rolnego:
- stała praca w gospodarstwie rolnym bezpośrednio związana z produkcją rolną przez co najmniej rok.
- ukończenie zasadniczej szkoły rolniczej
- ukończenie średniej szkoły rolniczej
- ukończenie szkoły ekonomicznej o specjalności przydatnej w prowadzeniu produkcji rolnej
- ukończenie szkoły wyższej o kierunku rolniczym
- ukończenie szkoły wyższej o kierunku ekonomicznej, jeżeli kierunek daje przygotowanie do prowadzenia produkcji rolnej
- zdobycie przygotowania zawodowego do pracy w gospodarstwie rolnym poprzez doskonalenie zawodowe prowadzone upoważnione jednostki orrganizacyjne, zakłady pracy lub inne osoby (fizyczne czy też prawne)
Należy zwrócić uwagę na fakt, iż powyższe punkty w każdym przypadku dotyczą przesłanki posiadania przygotowania zawodowego. Uczęszczanie do szkoły, pobieranie nauki czy nieukończenie 18-tego roku życia nadal czyli daną osobę uprawnioną do dziedziczenia.
Niezdolność do pracy w kontekście dziedziczenia gospodarstwa rolnego
Status osoby trwale niezdolnej do pracy jest jedną z przesłanek umożliwiającej dziedziczenie gospodarstwa rolnego. Niezdolność do pracy dotyczy spadkobierców:
- zaliczanych do I lub II grupy inwalidów
- nie wykonujących stałej pracy stanowiącej głównej źródło utrzymania: kobiet po ukończeniu 60 lat i mężczyzn po ukończeniu 65 roku życia
Przesłanka stałej pracy
Ten rodzaj przesłanki zostaje wypełniony w momencie wykazania, że praca ta była stała, a nie dorywcza. Co istotne, nie tyczy się to tylko pracy w gospodarstwie rolnym ujętym w spadku, którego dotyczy sprawa. Akceptowana jest praca w każdym innym gospodarstwie rolnym.