Sprzeciw od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym i nakazowym

Sprzeciw od nakazu zapłaty jest kluczowym elementem obrony w postępowaniu nakazowym i upominawczym, które rozpoczyna się od złożenia w sądzie pozwu o wydanie przez sąd nakazu zapłaty bez rozprawy. Istotne jest uprawdopodobnienie roszczenia poprzez dołączenie odpowiedniej dokumentacji, takiej jak umowy, faktury i dowód spełnienia przez powoda świadczeń, za które domaga się zapłaty. Przedsiębiorcy stosują częściej elektroniczne postępowanie upominawcze, jednak warto poznać zalety postępowania nakazowego, szczególnie, że nie wiążą się z nim utrudnienia związane z elektronicznym postępowaniem upominawczym.

Postępowanie upominawcze a postępowanie nakazowe

Postępowanie upominawcze jest mniej rygorystyczne niż postępowanie nakazowe, ponieważ wystarczające jest przedstawienie przez powoda zasadności roszczenia. W postępowaniu nakazowym w celu wydania nakazu zapłaty wymagane jest nie tylko spełnienie świadczenia przez powoda, ale także dowód wskazujący na akceptację długu przez pozwanego, którym to dowodem w praktyce jest najczęściej podpis dłużnika na fakturze.

Postępowanie nakazowe jest utrudnione w przypadku, gdy przedsiębiorca nie ma podpisu dłużnika na swoim egzemplarzu faktury, a zwykle tak właśnie się dzieje, ponieważ taki podpis nie jest wymagany prawem. Posiadanie podpisu znacząco ułatwia złożenie skutecznego pozwu w postępowaniu nakazowym, ponieważ przy dochodzeniu roszczeń przez sąd wymagana jest dla celów dowodowych zaakceptowana, czyli podpisana przez dłużnika, faktura, rachunek, pisemne oświadczenie dłużnika o uznaniu długu czy też prawidłowo wypełniony weksel.

Postępowanie upominawcze nie jest możliwe w sprawach, w których powód opiera powództwo głównie na dowodach z zeznań świadków, przesłuchaniu stron, opinii biegłych i innych środkach dowodowych, ponieważ postępowanie upominawcze odbywa się bez rozprawy. Samo uprawdopodobnienie roszczeń przez powoda stanowi podstawę do wydania nakazu zapłaty, jako że nie ma obowiązku przedstawienia dowodu wskazującego na uznanie długu.

Wydanie nakazu zapłaty

Zasady wydania nakazu zapłaty reguluje Kodeks cywilny. Do nakazu zapłaty domyślnie stosuje się przepisy o wyrokach. Nakaz zapłaty może zostać wydany przez sąd, co stanowi formę rozstrzygnięcia sporu między stronami. Nakaz płatności ma zastosowanie zarówno w

postępowaniu upominawczym, jak i nakazowym. Nie ma gwarancji, że wydany nakaz zapłaty będzie w pełnie uzasadniony pomimo zbadania pozwu przez sąd. Dzieje się tak między innymi w przypadku nakazu zapłaty z weksla przeciwko przedsiębiorcom, ponieważ nakaz opiera się jedynie na analizie weksla. Wątpliwości mogą pojawić się także w innych przypadkach, dlatego jako odpowiedź na nakaz zapłaty dłużnik ma prawo prawo zgłosić sprzeciw od nakazu zapłaty.

Sprzeciw od nakazu zapłaty a zarzuty wobec nakazu zapłaty

Sprzeciw od nakazu zapłaty jest ważnym elementem procedury, ale opiszmy najpierw czym jest nakaz zapłaty? To orzeczenie sądowe w sprawie cywilnej wydawane w ramach różnego rodzaju postępowań, szczególnie w ramach postępowania upominawczego oraz postępowania nakazowego. Jak już wspomniano w obu tych rodzajach postępowania mogą być przewidziane inne przesłanki do wydania nakazu zapłaty, inny środek jego zaskarżenia i odmienne skutki jego wniesienia. Orzeczenie dotyczące obowiązku zapłaty ma zastosowanie również w ramach elektronicznego postępowania upominawczego, które prowadzone jest przez e-sąd.

Według przepisów KPC nakaz zapłaty traci moc jedynie w części, które objęta jest sprzeciwem. Postanowienie stwierdzające utratę mocy nakazu zapłaty (całkowitą lub częściową) sąd może wydać na wniosek strony. Częściowa utrata mocy nakazu zapłaty ma miejsce w przypadku, gdy zasadny sprzeciw od nakazu zapłaty został zgłoszony tylko przez jednego ze współpozwanych albo gdy dotyczy jedynie części uwzględnionych roszczeń.

Nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym

Kiedy sąd wyda nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym? Wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym dotyczy wyłącznie tych spraw, w których łącznie zachodzą następujące warunki:

• sprawa dotyczy roszczenia pieniężnego lub świadczenia innych rzeczy zamiennych,
• roszczenie nie jest bezzasadne,
• twierdzenia co do faktów przytoczone w pozwie nie budzą wątpliwości,
• zaspokojenie roszczenia nie zależy od świadczenia wzajemnego.

Jak widać wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym zarezerwowane jest głównie dla mniej złożonych spraw o zapłatę roszczeń pieniężnych. Rzeczywistość pokazuje, że w tym trybie przedsiębiorcy najczęściej dochodzą roszczeń o zapłatę za usługi świadczone klientom na masową skalę, na przykład w zakresie telekomunikacji lub transportu.

Brak konieczności przeprowadzania postępowania dowodowego na rozprawie pozwala oszczędzić sądowi oraz stronom czas i koszty. Nakaz zapłaty w ramach postępowania upominawczego wydawany jest przez sąd na posiedzeniu niejawnym, bez udziału stron. Sąd uznając za zasadne wydanie nakazu zapłaty zakłada, że pozwany który otrzymał nakaz nie będzie się od niego odwoływał.

Elektroniczne postępowanie upominawcze (EPU) – co to jest?

Elektroniczne postępowanie upominawcze ma za zadanie odciążenie sądów powszechnych, przejmując sprawy mniej skomplikowane. EPU obejmuje sprawy, które nie wymagają przeprowadzenia postępowania dowodowego ani nie zachodzi w nich konieczność stawienia się stron na rozprawie. Samo postępowanie, oprócz formy jego przeprowadzenia, tylko nieznacznie różni się od  postępowania klasycznego, a dzięki takiej formie procedowania możliwe jest znacznie szybsze i skuteczniejsze odzyskanie wierzytelności.

Trzeba pamiętać, że postępowanie upominawcze obejmuje wyłącznie sprawy zainicjowane wnioskiem powoda. 

Sprzeciw od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym

W sytuacji kiedy pozwany nie godzi się z twierdzeniami zawartymi w doręczonym mu pozwie i z rozstrzygnięciem w postaci nakazu zapłaty, ma prawo do  jego zaskarżenia poprzez wniesienie sprzeciwu w określonym terminie. Jeżeli nie wniesiono sprzeciwu lub sprzeciw wniesiono po terminie, to nakaz zapłaty ma skutki prawomocnego wyroku.

Prawomocny nakaz zapłaty zaopatrzony w klauzulę wykonalności nadaje się do skierowania do egzekucji komorniczej.

Nakaz wydawany jest przede wszystkim w sprawach cywilnych, gospodarczych oraz dotyczących prawa pracy. Najczęściej dopiero po otrzymaniu nakazu pozwany dowiaduje się, że toczyło się przeciwko niemu postępowanie. Złożenie sprzeciwu od nakazu zapłaty ma na celu ochronę prawną roszczeń pieniężnych i rzeczowych dochodzonych w postępowaniu upominawczym (zwykłym, elektronicznym europejskim postępowaniu nakazowym).

Powodowi nie przysługuje sprzeciw, ale może złożyć skargę na orzeczenie referendarza sądowego.

Uchylenie nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym – kiedy następuje?

Uchylenie nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym następuje w kilku przypadkach:

• gdy doręczenie nakazu jest niemożliwe z powodu nieznajomości miejsca pobytu pozwanego (na przykład jeżeli powód wskazał w pozwie niewłaściwy adres pozwanego) albo  doręczenie nakazu pozwanemu nie może nastąpić na terytorium państwa; sytuacja ta pozwala urzędnikowi uchylić nakaz zapłaty oraz odroczyć rozprawę lub przekazać ją na posiedzenie jawne, a przewodniczący musi wydać stosowne zarządzenie,
•  jeżeli w chwili złożenia pozwu dłużnik nie miał zdolności sądowej, procesowej lub nie powołano organu, który miałby go reprezentować; w tej sytuacji po uchyleniu nakazu zapłaty wydane zostaje odpowiednie postanowienie, którego treść określa czy wniosek został odrzucony czy też postępowanie zostaje zawieszone.

Termin na wniesienie sprzeciwu

Nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym zawiera zapis zobowiązujący pozwanego do zaspokojenia roszczenia w całości wraz z kosztami, w określonym terminie, albo do wniesienia środka zaskarżenia. Termin zaskarżenia ma różną długość w zależności od miejsca doręczenia nakazu i wynosi:

• dwa tygodnie od dnia doręczenia nakazu w przypadku nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym, gdy doręczenie nakazu pozwanemu ma mieć miejsce w kraju,
• miesiąc od dnia doręczenia nakazu w przypadku nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym, gdy doręczenie nakazu pozwanemu ma mieć miejsce poza granicami kraju na terytorium Unii Europejskiej,
• trzy miesiące od dnia doręczenia nakazu w przypadku gdy doręczenie nakazu ma mieć miejsce poza terytorium Unii Europejskiej.

W praktyce najczęściej występującym terminem na wniesienie sprzeciwu od nakazu zapłaty jest termin dwóch tygodni.

Co powinien zawierać sprzeciw od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym?

W rozumieniu artykułu 126 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego sprzeciw od nakazu zapłaty jest przede wszystkim pismem procesowym, dlatego musi posiadać takie elementy jak:

• oznaczenie sądu, do którego jest skierowany,
• imiona i nazwiska lub nazwy stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników,
• oznaczenie rodzaju pisma,
• osnowę wniosku lub oświadczenia,
• wskazanie faktów, na których strona opiera swój wniosek lub oświadczenie oraz wskazanie dowodu na wykazanie każdego z tych faktów, w przypadku gdy jest to konieczne do rozstrzygnięcia co do wniosku lub oświadczenia,
• podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika,
• wymienienie załączników.

Sprzeciw oraz załączniki do niego składa się do sądu, który wydał nakaz zapłaty, wraz z odpisami dla strony przeciwnej, to jest z odpisem pozwu, z odpisami załączników do pozwu oraz pouczeniem o terminie i sposobie zaskarżenia nakazu oraz skutkach jego niezaskarżenia. Otrzymanie przez pozwanego nakazu zapłaty oznacza otrzymanie pełnej dokumentacji pozwalającej odnieść się do treści powództwa.

Sprzeciw powinien zawierać informację czy pozwany zaskarża nakaz w całości czy w części oraz przedstawić zarzuty, które pod rygorem ich utraty należy zgłosić przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy (na przykład zarzut braku właściwości miejscowej sądu, który wydał zaskarżony nakaz zapłaty).

Opłata od sprzeciwu od nakazu zapłaty

Sprzeciw od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym nie wymaga uiszczenia opłaty sądowej – jest wolny od opłat. Takie rozwiązanie zapewnia dostęp do sądu bez konieczności ewentualnego rozpoznawania wniosku o zwolnienie z kosztów sądowych pozwanego. Jest to szczególnie ważne, gdy pozwany nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku dla utrzymania siebie i rodziny lub gdy ich poniesienie narazi go na taki uszczerbek.

Nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym

Sąd wydaje nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, gdy powód dochodzi roszczenia pieniężnego albo świadczenia innych rzeczy zamiennych, a okoliczności uzasadniające dochodzone żądanie są udowodnione poprzez:

• dołączony do pozwu dokument urzędowy,
• zaakceptowany przez dłużnika rachunek (na przykład faktura VAT),
• wezwanie dłużnika do zapłaty i pisemne oświadczenie dłużnika o uznaniu długu,
• zaakceptowane przez dłużnika żądanie zapłaty,
• informacja od banku o braku możliwości zapłaty z powodu braków środków na rachunku bankowym.

Skutki wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym

Według artykułu 491 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego pozwany ma 14 dni od wydania nakazu zapłaty przez sąd na zaspokojenie roszczenia w całości wraz z kosztami albo na wniesienie w tym terminie zarzutów.

W rzadkich przypadkach, kiedy nakaz zapłaty został wydany na podstawie weksla, warrantu, rewersu lub czeku, to może być w formie skróconej umieszczony na ich odpisie (artykuł 491 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego).

Nakaz zapłaty wydany w postępowaniu nakazowym doręcza się zainteresowanym stronom, przy czym pozwanemu należy doręczyć nakaz zapłaty wraz z pozwem, załącznikami i pouczeniem o treści z artykułu 493 § 1, zdanie trzecie, Kodeksu postępowania cywilnego.

Uchylenie nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym

Sąd uchyla nakaz zapłaty wydając postanowienie. Uchylenie przez sąd nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym z urzędu następuje w sytuacji gdy:

• doręczenie nakazu jest niemożliwe z powodu nieznajomości miejsca pobytu pozwanego (na przykład gdy powód wskazał w pozwie niewłaściwy adres pozwanego),
• doręczenie nakazu pozwanemu nie może nastąpić w kraju,
• nakaz został wydany w stosunku do strony, która nie miała zdolności sądowej, procesowej albo organu powołanego do jej reprezentowania, a braków tych nie usunięto w wyznaczonym terminie.

Zarzuty od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym

Wniesienie zarzutów od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym wstrzymuje prawomocność orzeczenia, a sąd, który wydał zaskarżony nakaz zapłaty musi ponownie rozpoznać i rozstrzygnąć sprawę. Podmioty uprawnione do wniesienia zarzutów to:

• pozwany,
• interwenient uboczny po stronie pozwanego,
• prokurator,
• inny organ działający na takich samych zasadach jak prokurator,
• właściwa organizacja pozarządowa.

Czas na wniesienie zarzutów do sądu, który wydał nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym wynosi 2 tygodnie od dnia doręczenia go pozwanemu. Zarzuty należy wnieść w  formie pisma procesowego, z wyjątkiem tych z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, kiedy to pracownik lub ubezpieczony może zgłosić zarzuty ustnie do protokołu.

Zgodnie z artykułem 126 i następnymi Kodeksu postępowania cywilnego pismo procesowe powinno zawierać:

• oznaczenie zakresu zaskarżenia przez wskazanie, czy nakaz zapłaty jest zaskarżony w całości czy w części,
• wskazanie zarzutów stawianych nakazowi zapłaty, które pod rygorem ich utraty należy zgłosić przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy,
• powołanie wszystkich okoliczności faktycznych i dowodów.

Sąd pomija złożone po czasie twierdzenia i dowody, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich w zarzutach bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy, ewentualnie że zachodzą inne wyjątkowe okoliczności. Zarzuty, które można wnieść to:

• zarzut niewłaściwego określenia przez powoda wartości przedmiotu sporu,
• zarzut niewłaściwości sądu, którą można by usunąć w drodze umowy stron,
• zarzut zawarcia umowy mediacji,
• zarzut istnienia umowy o wyłączenie jurysdykcji sądów polskich lub zapisu na sąd polubowny,
• zarzut wykonania zobowiązania,
• zarzut przedawnienia.

Zgodnie z artykułem 495 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego po prawidłowym wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty przewodniczący wyznacza rozprawę i zarządza doręczenie zarzutów powodowi. Co do zasady w trakcie trwania postępowania nie ma możliwości wystąpienia z nowymi roszczeniami zamiast lub oprócz dotychczas rozpatrywanych. Jednak jeśli nastąpi zmiana okoliczności, to powód może zażądać zamiast pierwotnego przedmiotu sporu jego wartości lub innego przedmiotu, a w sprawach o świadczenie powtarzające się może ponadto rozszerzyć żądanie pozwu o świadczenie za dalsze okresy.

Według artykułu 497 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego po cofnięciu zarzutów, przez które rozumie się ich odwołanie przez pozwanego, sąd postanawia, że nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym pozostaje w mocy, chyba że nie uznaje cofnięcia za niedopuszczalne.

Przyczynami odrzucenia zarzutów przez sąd jest: wniesienie ich po terminie, nieopłacenie, to że są niedopuszczalne z innych przyczyn oraz fakt, że wskazane w nich braki nie zostały usunięte w terminie. Odrzucenie zarzutów następuje na posiedzeniu niejawnym poprzez wydanie postanowienia, które zostaje doręczone pozwanemu wraz z uzasadnieniem. Warto wiedzieć, że na takie postanowienie przysługuje zażalenie.

Jak napisać zarzuty (sprzeciw) od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym?

Postępowanie nakazowe, nieco odmienne od postępowania upominawczego, regulują artykuły od 484 do 497 Kodeksu postępowania cywilnego. Dają sądowi możliwość wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym tylko wtedy, gdy roszczenie zostało udowodnione na jeden ze sposobów:

• dokumentem urzędowym,
• zaakceptowanym przez dłużnika rachunkiem,
• wezwaniem dłużnika do zapłaty i pisemnym oświadczeniem dłużnika o uznaniu długu,
• zaakceptowanym przez dłużnika żądaniem zapłaty, zwróconym przez bank i niezapłaconym z powodu braku środków na rachunku bankowym.

Warunkiem koniecznym wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym jest przedstawienie sądowi materiału dowodowego. Sam wzór nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym jest podobny jak w postępowaniu upominawczym. Niemożliwe jest udowodnienie bezzasadności roszczenia spłaty zobowiązania. Jednak posiadanie orzeczenia o przedawnieniu długu lub o upadłości konsumenckiej spowoduje odrzucenie przez sąd roszczenia wierzyciela.

Skutki wniesienia sprzeciwu od nakazu zapłaty

Wniesienie sprzeciwu powoduje, że nakaz zapłaty traci moc, ale tylko w zaskarżonym zakresie. Podobnie sprzeciw wniesiony przez tylko jednego ze współpozwanych o to samo roszczenie i co do jednego lub niektórych uwzględnionych roszczeń powoduje utratę mocy nakazu jedynie we wnioskowanym zakresie. W przypadku pozostałych niezaskarżonych roszczeń nakaz zapłaty jest prawomocny. To pokazuje, jak istotne jest prawidłowe określenie zakresu zaskarżenia (na przykład w całości lub w części) w treści sprzeciwu.

Kiedy nakaz zapłaty traci moc, to co do zasady sprawa jest rozpoznawana przez sąd według przepisów ogólnych lub w postępowaniu odrębnym właściwym dla danej sprawy. Pozew zostaje skierowany do rozpoznania na rozprawie.

Odrzucenie sprzeciwu nakazu zapłaty – co dalej?

Sprzeciw od nakazu zapłaty może zostać odrzucony z kilku powodów. Nie będzie dopuszczony wniosek złożony po upływie określonego w ustawie terminu. Jeśli dokument nie spełnia wymogów formalnych, to pozwany wezwany zostaje do wprowadzenia zmian w określonym przez przewodniczącego terminie. Wówczas przyczyną odrzucenia może być brak zmian oraz korekt w czasie wyznaczonym na poprawienie błędów. Od niewprowadzenia zmian zażalenie nie przysługuje.

W pewnych przypadkach złożenie sprzeciwu jest niedopuszczalne, w tym w sytuacji kiedy  nakaz w ogóle nie został wydany albo gdy powinien zostać uznany za orzeczenie nieistniejące. Sprzeciw nie może zostać wniesiony przez osobę nieuprawnioną.