Spadkobierca, który ma prawo do określonego udziału w spadku może tym prawem rozporządzać zgodnie ze swoja wolą. Dotyczy to również udziału konkretnych przedmiotach będących częścią spadku. Oznacza to, że spadkobierca, już po przyjęciu spadku, może go zbyć w całości albo tylko w wybranej części. Udział w spadku można zbyć na rzecz innej osoby, należącej do kręgu spadkobierców lub na rzecz osoby spoza tej grupy. Efektem takiej decyzji jest przejęcie wszystkich praw i obowiązków, jakie przysługują z tytułu dziedziczenia. Nie jest to w żaden sposób uzależnione od woli współspadkobierców. Czynność zbycia może być dokonana w formie sprzedaży, darowizny lub zamiany. Decyzja o zbyciu spadku pozwala uniknąć udziału w postępowaniu spadkowym, które w niektórych przypadkach może trwać wiele lat i nie być warte wysiłku i zaangażowania.
Jak uniknąć żmudnej procedury postępowania spadkowego?
Warto wiedzieć, że można dokonać czynności zbycia spadku. Istnieje wiele sytuacji, kiedy spadkobierca nie jest zainteresowany spadkiem i związanym z nim udziałem w zwykle dość długim i żmudnym procesie prowadzącym do nabycia przedmiotów będących w masie spadkowej. Potwierdzenie nabycia spadku obywa się przed sądem lub u notariusza, który wydaje akt poświadczenia o nabyciu spadku. W następstwie tego dokonuje się dział spadku pomiędzy poszczególnych spadkobierców. W sytuacji, gdy spadkobierców jest kilku, może dojść do sytuacji konfliktowej i braku porozumienia co do podziału spadku, a wówczas odbywa się to na drodze sądowej. Co ważne, dopiero po zniesieniu współwłasności wszyscy spadkobiercy mogą otrzymać poszczególne składniki majątku po osobie zmarłej. Do tego momentu każdy z nich jest współwłaścicielem każdego, nawet o niskiej wartości, przedmiotu, który wchodzi w skład spadku i żadnym ze składników majątku nie mogą rozporządzać samodzielnie. Jeśli nasz udział w spadku jest niewielki, określony procentowo na przykład na 5%, to udział w takim procesie, często długim, nie ma większego sensu. Właśnie w takiej sytuacji uzasadnionym rozwiązaniem może być zbycie spadku. Innym powodem rezygnacji z przypadającej spadkobiercy części spadku jest chęć przekazania go bliskiej osobie, na przykład przekazanie spadku przez dzieci jednemu z rodziców po śmierci drugiego z nich. Aby osiągnąć ten efekt nie można odrzucić spadku, bo to sprawi jedynie, że do spadku uprawnione będą kolejne grupy spadkowe. Skutecznym rozwiązaniem będzie zbycie udziału w spadku na rzecz konkretnej osoby – w tym wypadku rodzica.
Procedura i forma zawarcia umowy sprzedaży udziału w spadku
Dla bezpieczeństwa czynności zbycia udziału w spadku przewidziana jest prawem forma aktu notarialnego, niezależnie od tego czy chodzi o zbycie całości czy części spadku albo czy część spadku stanowi nieruchomość. Forma aktu notarialnego jest przewidziana także dla umowy przenoszącej spadek. Zbycie spadku przez spadkobiercę może nastąpić w dowolnym momencie po przyjęciu spadku. Należy pamiętać, że umowa zawarta wcześniej nie jest ważna, podobnie nieważna jest umowa przedwstępna zbycia spadku zawarta przed jego przyjęciem.
Nabywca zyskuje prawo do pobierania korzyści wynikających z przedmiotów tworzących spadek, a w szczególności do pobierania pożytków z chwilą zawarcia umowy o zbycie spadku. Jednocześnie na nabywcę przechodzą obciążenia związane z wchodzącymi w skład spadku przedmiotami. Zalicza się do nich wszelkie świadczenia publiczne, takie jak podatki oraz zagrożenia dotyczące utraty i uszkodzenia rzeczy. Umowa zawarta przez Strony może określić inny niż moment zawarcia umowy o zbycie spadku termin przejścia na nabywcę powyższych praw i obowiązków.
Możliwość sprzedaży udziału w spadku bez zgody współspadkobierców
W sytuacji, gdy spadek należy się kilku spadkobiercom, to do wspólności majątku spadkowego i do działu spadku stosuje się przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych. Oznacza to, że spadkobierca może korzystać z całości spadku w sposób, który nie koliduje z korzystaniem ze spadku przez innych współspadkobierców oraz ze swojej części udziału w spadku. Zanim nie nastąpi dział spadku, to poszczególne udziały w spadku stanowią samodzielny, zbywalny i podlegający dziedziczeniu składnik majątku. Współspadkobiercy mają obowiązek współuczestniczenia w zarządzie spadkiem oraz partycypują proporcjonalnie do posiadanych udziałów w spadku zarówno w pożytkach, jak też w stratach, jakie przynosi majątek.
Specyficznym uprawnieniem jest możliwość skorzystania przez spadkobiercę ze sprzedaży udziału w spadku przed działem spadku. W swojej istocie ta czynność prowadzi do częściowego działu spadku.
Artykuł 198 kodeksu cywilnego głosi, że „każdy ze współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli”. Istnieje jednak ograniczenie zawarte w przepisach prawa spadkowego dotyczącego tego, że spadkobierca, tylko za zgodą pozostałych spadkobierców, może rozporządzić udziałem w przedmiocie należącym do spadku. W przypadku braku zgody takie rozporządzenie jest bezskuteczne, jeśli narusza prawo przysługujące któremukolwiek spadkobiercy na podstawie przepisów o dziale spadku. Skutkiem tego jest takie przeprowadzenie działu spadku, jakby to rozporządzenie nie miało miejsca (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 2000 r., sygn. akt: V CKN 1298/00). Wyjątkiem jest sytuacja, kiedy przy dziale spadku przedmiot, którego dotyczyło rozporządzenie zostałby przyznany zbywcy – wówczas wcześniejsze rozporządzenie przedmiotem jest skuteczne. Co do zasady tylko spadkobierca, który przyjął spadek może go zbyć w części lub w całości. Zasada ta dotyczy także zbycia udziału w spadku.
Zbycie udziału w konkretnym przedmiocie ze spadku
Można dokonać zbycia udziału w całym spadku lub tylko w poszczególnych przedmiotach lub przedmiocie wchodzącym w skład spadku. Wracając do wcześniejszego przykładu – w przypadku śmierci jednego z rodziców dzieci mogą zbyć udziały w całym spadku, ale też mogą zbyć udziały tylko we wspólnym domu rodziców. Takie zbycie oznacza, że dzieci będą spadkobiercami i współwłaścicielami pozostałych elementów majątku, na przykład pieniędzy czy samochodu, natomiast dom będzie w całości własnością żyjącego rodzica.